Douanepost Kerkrade-Pannesheiderstraat tijdens de Eerste Wereldoorlog, 1915 (Gemeentearchief Kerkrade)
Douanepost Pannesheide
De omgeving van de Nieuwstraat / Neustraße wordt gekenmerkt door twee belangrijke grensovergangen. In het Noorden betrof het de grensovergang Herzogenrath en in het Zuiden, de grensovergang Pannesheide, die door vele grenspendelaars in de richting van en naar Aken werd gebruikt. Hier hoorde je: „Halt! Grenscontrole!“.
De grensovergang werd meer dan 200 jaar geleden na het Congres van Wenen in 1815 ingericht toen de gebieden ten Westen van de Nieuwstraat tot het Koninkrijk der Nederlanden behoorden en de gebieden ten Oosten tot Pruisen.
Vanaf 1938 mocht op bevel van de nationaalsocialistische regering in Duitsland het Noord-Zuid verkeer Herzogenrath – Aken niet meer over de grensstraat. Om die reden werd dan ook een nieuwe, bredere weg door de stad aangelegd. Deze nieuwe zogenaamde douane by-pass, betreft de huidige Voccartstraße / Alte Straße.
De Douane controleerde hier in het begin hoofdzakelijk goedenverkeer. Later echter, werden met tussenpozen alle auto’s gecontroleerd en werden de voetgangers en wielrijders over een hellingbaan door het gebouw gedirigeerd. Fietsen werden vaker opgetild en weer teruggezet om te luisteren of er niet een vreemd geluid te horen was, dat er mogelijk op duidde dat de banden niet met lucht gevuld waren, maar met koffie.
Met name ten tijde van het beroepsverkeer ontstonden er lange files voor de douanecontrole in Pannesheide. Toen als gevolg van de aanslag van de Rote Armee Fraktion (RAF) in 1978, de veiligheidsmaatregelen werden aangescherpt, werden de files alleen nog maar langer.
In deze files vanuit Aken, stonden dan ook ongelukkigerwijze regelmatig bewoners van Pannesheide die helemaal niet door de doaune controle moesten, doch alleen maar naar huis wilden. Noodlottig voor hen was, dat er slechts één toegangsweg naar Pannesheide voert die kort vóór de douanepost aftakt én dat deze toegangsweg ook nog eens geen eigen invoegstrook heeft.
Het imposante Duitse douanekantoor en het Nederlandse douanekantoortje, kenmerkten lange tijd dit weggedeelte. Het gebouw, waarin in een erker op de begane grond de Nederlandse dounane haar onderkomen had, heeft heden ten dage een opvallend dakspant. Direkt naast het Nederlandse douanekantoortje markeert een grenssteen de plek waar de grens in Noord-Zuid richting, in een knik afdraait naar het Westen.
Ter hoogte van het douanegebouw vertakt de weg zich ook voor autoverkeer om enerzijds de grens met Nederland te passeren of anderzijds aan de Duitse kant de weg te vervolgen parallel aan het hekwerk van weleer en later parallel aan het Leicon-muurtje dat als grensmarkering op de Nieuwstraat diende.
Peter Dinninghoff
Douanekantoor Pannesheide 1973 (Foto: W. Sevenich)
In 1972 was de Keulse belastingdienst van plan om van de Nieuwstraat een inrichtingsweg te maken. De gemeente Herzogenrath kon zich hier echter met succes tegen verzetten, omdat dit een te grote last voor de inwoners van Herzogenrath zou zijn.
Tegelijkertijd planden de douanekantoren een gezamenlijk D/NL-kantoor bij de douane van Pannesheide. Tot nu toe was de douane gehuisvest in de herberg Krauthausen “Zum alten Zoll”. De Duitse ambtenaren hadden al in intrek genomen in de “Kiosk”. Tijdens een kleine ceremonie op 1 december 1973 overhandigde het hoofd van het hoofddouanekantoor Aken-Noord de voor hen gereserveerde ruimte in de Kiosk, die zich op Duits grondgebied bevond, aan vertegenwoordigers van de Nederlandse douane. Zo werkten de Duitse en Nederlandse douanebeambten zij aan zij.
Op 25 juli 1984 kregen de douaniers van de douanepost Pannesheide een bijzonder bezoek, want hier begon een speciale Nederlandse reclamecampagne:
Twintig Zuidlimburgse meisjes zijn in West-Duitsland door het Nederlands Bureau voor Zuivelproducten extra ingezet om de verkoop van Hollandse kaas te stimuleren. Alvorens op de consument te worden losgelaten volgen de meisjes in het Bureau voor Nederlandse Zuivelproducten in Aken een tweedaagse cursus in kaasproeven. De hulpen van Frau Antje starten de actie aan de grensovergang Pannesheide in Kerkrade waar de douane zich de aangeboden kaas goed liet smaken.
Het douanekantoor Pannesheide (vandag Roermonder Straße 141) werd opgericht om smokkel te voorkomen in 1818 en behoorde als nevendouanekantoor 2e rang tot Herzogenrath voor het gedeelte tussen de grensstenen 230 en 236, dat voor het grensoverschrijdende landverkeer van Aken-Laurensberg-Kohlscheid-Richterich aan toegewezen was. Er was hier een druk grensverkeer, vooral in tijden van nood. Vanwege de verschillende belastingen in de twee landen waren koffie, sterke drank en boter populaire artikelen voor illegale invoer. In de 19e eeuw behoorde ook het kostbare zout bij deze handel. Nadat de afschaffing van alle interne douanerechten voor industriële producten en de invoering van een gemeenschappelijk extern douanerecht, kwam er in 1974 een einde aan de tijd dat Pannesheide dienst deed als douanekantoor. Tot 1989 bleef het gebouw dienst doen als douanecontrole voor het douanekantoor van Aken. Nadat hier voor korte tijd een postkantoor was gevestigd, is tegenwoordig het gemeentelijke kinderdagverblijf “Altes Zollhaus” in dit historische gebouw ondergebracht [Bron: plaquette op het voormalige Duitse douanekantoor Pannesheide. Heimatverein Kohlscheid, o.N. 2017].
Het douane “huisje” aan de Pannesheiderstraat, nu in particulier bezit en voorheen op de begane grond het onderkomen van de Nederlandse douane, werd in 2005 volledig gerenoveerd volgens de plannen van de Plan A.G. Andreas Gülpen Ges. f. Generalplanung mbH. Er werd veel belang gehecht aan het behoud van zoveel mogelijk historische elementen. Zo werd de erker op de begane grond behouden en werd de voormalige ingang voorzien van vaste beglazing. Ook de mooie bakstenen gevel bleef behouden. Ook binnen zijn historische elementen bewaard gebleven, zoals de stenen vloer, die meer dan 100 jaar oud is, en het schuifraam voor de aangifte van goederen. Tegenwoordig heeft het een opvallende dakconstructie.
Pannesheiderstraat 136-138 (Fotos: Stefanie Rotter)