Burgemeestershuis
Huis van de Kerkraadse burgemeester, 1914 (Gemeentearchief Kerkrade)
Begin augustus 1914 begint de Eerste Wereldoorlog. Op 3 augustus verklaart het Duitse Rijk Frankrijk de oorlog en valt Frankrijk via het neutrale België aan.
Binnen 14 dagen marcheren ca. 150.000 soldaten vanaf het station van Herzogenrath via de Neustraße richting Aken.
De soldaten zingen en er is hoera-geroep te horen. Inwoners vanuit de hele omgeving stromen naar de Neustraße om naar het unieke schouwspel te kijken.
Een jaar later is de situatie voor de soldaten aan het front volledig veranderd. Schreeuwende gewonden, lijken, viezigheid, ratten en doodsangsten tekenen het dagelijks leven.
Veel soldaten willen de ellende ontvluchten. Ze deserteren en vluchten naar het neutrale Nederland. Ook veel Belgen, die waren overrompeld, kiezen de route via Nederland om zich via de achterhoede aan te sluiten bij de eenheden die nog tegen de Duitsers vechten.
Smokkel en spionage doen de rest en zetten de Duitse legerleiding aan tot het nehmen van een bijzondere oorlogsmaatregel. Van Vaalserquartier tot aan de Kanaalkust wordt dwars door België een bewaakt dodenhek dat onder een hoog voltage staat, aangelegd, om het onbevoegd passeren van de grens naar Nederland te verhinderen.
In andere gebieden staat een hoge omheining van prikkeldraad en in open gebieden zijn ingegraven soldaten geposteerd met het bevel om te schieten.
De hoge omheining met prikkeldraad loopt ook langs de Neustraße. Voor het eerst zijn de bewoners aan beide kanten van de straat echt van elkaar gescheiden.
Er ontstaat een bijzondere situatie voor het huis van de burgemeester van Kerkrade, die aan de Nederlandse kant van de Nieuwstraat woont en er staat een Duitse bewaker voor zijn deur.
Peter Dinninghoff
De Neustraße was in die tijd voor het grootste deel Duits gebied. Slechts een smalle strook was Nederlands. Langs de straat stonden op Duits grondgebied „wachhuisjes“ voor douaniers op observatieposten. Voor het huis van des Kerkraadse burgemeester M. Hendricks, welke zich aan Nederlandse zijde van de Nieuwstraat bevond (ca. huisnr. 111), stond 11 maanden lang een dergelijke Duitse wachpost.
Merkwaardig was de positionering van het wachhuisje precies voor het woonhuis van de Kerkraadse burgemeester. Dhr. M. Hendricks was van 1910 tot 1915 burgemeester van Kerkrade.
Zo werd een Nederlandse burgemeester, wiens woonhuis op Nederlans grondgebied stond, door een Duitse douanier op Duitse bodem „bewaakt“.
Er zijn geen bronnen die aangeven of deze plek speciaal vanwege het woonhuis van de burgemeester was uitgekozen of dat het daarbij om toeval ging.
Op 30 december 1914 werd een ca. 2 meter hoog prikkeldraadhek vanuit de Duitse kant langs de Neustraße aangelegd. De wachthuisjes werden overbodig en waren niet meer nodig. Voor de eerste keer wordt de grens tussen Herzogenrath en Kerkrade ook fysiek zichtbaar.
Een jaar laer, eind 1915, wordt vanuit de Nederlandse kant een tweede hek gebouwd om de florerende smokkelhandel beter onder controle te brengen.
Duitse „Landsturm“ tijdens de Eerste Wereldoorlog – op de achtergrond het burgemeestershuis. (Gemeentearchief Kerkrade)
Nieuwstraat 1960er jaren, het burgemeestershuis is op de achtergrond voor de huizen van de mijnwerkerskolonie zichtbaar, aan de rechterkant een Duits „wachthuisje“. (Stadsarchief Herzogenrath)