Burcht Herzogenrath
Burg Rode met de nederzetting Afden op de voorgrond en de kerk St. Mariä Himmelfahrt en Rolduc op de achtergrond (Archief Burg Rode).
De gravenfamilie Saffenberg, oorspronkelijk uit de adellijke familie van de Ahrgau, regeerde rond het jaar 1060 over het gebied Herzogenrath.
De hoofdburcht van deze familie, de Saffenburcht, lag in het Ahrdal bij Mayschoss. De graaf van Saffenberg had het koninklijke recht van overpad in zijn gebieden op de belangrijke handelsroute tussen Keulen en Vlaanderen. Dit recht van overpad diende om handelaren te beschermen. Voor dit recht van overpad mochten tolposten worden opgericht, waar de handelaren betaalden voor bescherming en gebruik van de wegen.
Sinds de Romeinse tijd liep de hoofdroute tussen Keulen en de Kanaalkust verder naar het westen via Jülich, Heerlen, Maastricht en Tongeren.In de Middeleeuwen werd de route echter verder naar het zuiden geleid en liep voortaan van Jülich via Aldenhoven en Alsdorf naar Herzogenrath en verder via Heerlen, Maastricht naar Boulogne-sur-Mer.
Op de rots naast de Wormovergang in Herzogenrath werd de tolburcht van de graaf van Saffenberg gebouwd en aan de voet van de burcht ontwikkelde zich de burchtnederzetting, die later uitgroeide tot het ommuurde stadje Herzogenrath. De oostelijke benedenpoort aan de Worm en de bovenpoort richting Kerkrade en Aken vormden de hoofdas door de stad. Er was een derde stadspoort in de richting van Eygelshoven.
Peter Dinninghoff
Uitzicht vanaf de Kleikstraßeop de burcht (Foto: Petra Baur, Stadt Herzogenrath)
De naam Burg Rode werd voor het eerst vermeld in documenten uit 1104 in de “Annales Rodenses”. Burg Rode is een bijkasteel van de graven van Saffenberg, wiens voorouderlijke zetel, de Saffenburg, gelegen is in Mayschoß in het Ahrdal. Aan de voet van Burg Rode liep in die tijd een van de belangrijkste handelsroutes van West-Europa, van Keulen aan de Rijn via Maastricht aan de Maas en Antwerpen aan de Schelde richting de Noordzee en Londen. De weg kruiste de rivier de Worm vlakbij de burcht. In ruil voor de bescherming van de passanten stond de keizer de graven toe om tol te heffen.
Een jarenlang geschil tussen de graven van Saffenberg en de hertogen van Limburg over het land van Rode eindigde uiteindelijk in 1136 met het huwelijk van de latere hertog Hendrik II van Limburg met Mathilde van Saffenberg. De naam „‘s Hertogenrode“ ontstond, hetgeen „rooiing van de hertog” betekent. Toen ‘s-Hertogenrode na het Congres van Wenen in 1815 deel ging uitmaken van Pruisen, ontstond de naam Herzogenrath.
Rode kreeg rond 1160 stadsrechten en hertog Walram IV verleende de stad rond 1260 het muntrecht. Koning Rudolf van Habsburg verleende de stad in 1282 ook het recht om Limburgse munten te slaan. Na de dood van de kinderloze Irmgard van Limburg, getrouwd met Reinoud I van Gelre, leidde het geschil over erfrechten tot een van de grootste riddergevechten van de Middeleeuwen, de Slag bij Woeringen (1288).
Daarna kwam het land van Rode onder de heerschappij van de hertogen van Brabant. Tussen 1387 en 1396 droeg hertogin Johanna van Brabant de souvereiniteitsrechten over Limburg en de landen “van Overmaas” (de landen ten westen van de Maas) over aan hertog Filips II van Bourgondië. Tussen 1389 en 1393 werd de huidige toren van de burcht gebouwd door burggraaf Goswijn van Heer. Door het huwelijk van Maximiliaan I van Oostenrijk met Maria van Bourgondië in 1477 kwam het land weer in het bezit van het Huis van Habsburg en werd het als leengoed aan hertog Willem V van Gulik gegeven. Karel V kocht het land van Rode terug in 1544 en Rode werd ingelijfd bij de Habsburgse Nederlanden, eerst bij de Spaanse en vanaf 1713 bij de Oostenrijkse tak. Gedurende deze tijd heerste er politieke en religieuze onrust. Rond 1684 voerde de Franse koning Lodewijk XIV zijn roofoorlogen, waardoor de stad en de burcht werden verwoest. Alleen de ronde toren van de burcht is overgebleven.
In 1750 besloot de regering van de Oostenrijkse Nederlanden in Brussel om de burcht te gebruiken als administratief centrum. Hiervoor werden twee vleugels gebouwd, één rechts en één links van de toren. De “Bokkenrijders-processen” vonden gedurende deze jaren plaats in de kamers van het kasteel.
Het voormalige Land van Hertogenrode wordt in 1794 bij het arrondissement Maastricht gevoegd, met uitzondering van Welz en Rurdorf.
Na het Congres van Wenen in 1815 vormt de rivier de Worm de grens tussen het Belgisch/Nederlandse Herzogenrath en het Pruisische Herzogenrath, totdat in 1817 de huidige grenzen worden vastgesteld. Daarna wordt de burcht geveild, waarbij de stad Herzogenrath het kooprecht verwerft. In de daaropvolgende jaren raakt de burcht steeds meer in verval totdat de fabriekseigenaar August Schmetz uit Herzogenrath het in 1877 herbouwt. In 1903 laat de fabriekseigenaar Georg Ahlemeier de burcht in zijn huidige vorm renoveren door de Akense bouwmeester Prof. Buchkremer. In 1913 verkoopt Ahlemeiers zoon de burcht weer aan de stad Herzogenrath, die er het stadhuis en de burgemeesterswoning in vestigt.
Op 23 mei 1982 draagt de stad Herzogenrath het kasteel over aan de vereniging “Burg Rode e.V.”. Het doel van de vereniging is het behoud van de burcht als historisch gebouw en de inrichting van de burcht als cultureel en sociaal centrum in de stad Herzogenrath. Alle leden van deze vereniging werken op vrijwillige basis en er worden concerten, lezingen en tentoonstellingen georganiseerd. Alle evenementen hebben ook een grensoverschrijdend karakter.
Een van de hoogtepunten is sinds jaar en dag het burchtfeest in het eerste weekend van juni, dat regelmatig meer dan 30.000 bezoekers trekt. Daarnaast is de kerstmarkt in samenwerking met de Stadtmarketing e.V. en de stad Herzogenrath ook tot een groot evenement uitgegroeid.
De burcht, die een feestelijke ambiance biedt, is bij veel burgers ook populair voor bruiloften. De verschillende zalen kunnen voor een schappelijke prijs worden gehuurd. Bovendien bieden we groepen (op reservatie) rondleidingen aan in Burg Rode, van de kelder tot de toren. Rondleidingen geschikt voor kinderen kunnen ook gereserveerd worden onder begeleiding van het “Limburgs Ridderschap”. Informatie over al het culturele aanbod is te vinden op: www.burgrode.de
In de loop der jaren werden echter steeds meer renovatiemaatregelen noodzakelijk. En het werd steeds moeilijker voor de stad om bouwmaatregelen uit te voeren voor een gebouw dat geen eigendom van de stad was. Op 19 december 2022 heeft de vereniging Burg Rode e.V. het kasteel overgedragen aan de stad Herzogenrath. Dit betekent dat het kasteel weer volledig eigendom is van de stad Herzogenrath.
Catharina Scholtens